عصاره و اسانس گیاهان Leave a comment

تفاوت اسانس و عصاره 

عصاره و اسانس گیاهان از جمله مواد معطری هستند که به دو صورت خوراکی و صنعتی تولید می شوند و به دلیل عطر و بویی که دارند در تولید مواد مختلفی مورد استفاده قرار می گیرند. شاید تا به حال نام عصاره و اسانس به گوشتان خورده باشد و بر روی محصولات مختلف نام آنها را مشاهده کرده باشید اما در مورد تفاوتشان چیزی ندانید. ما در این مقاله قصد این را داریم که به صورت اجمالی در مورد این دو ماده خوشبو و معطر مطالبی را ذکر کنیم. در ابتدا لازم است که تعریفی در مورد اسانس و عصاره داشته باشیم.

اسانس چیست؟

اسانس یک ماده روغنی فرار است که در تماس با هوا تبخیر می گردد و به همین دلیل روش نگهداری متفاوتی دارد. اسانس ها به روش تقطیر تولید می شوند و معمولا بخار در این روش مورد استفاده قرار می گیرد. این مواد در صنعت گیاهان دارویی دارای جایگاه خاصی هستند و از آنها در درمان بسیاری از بیماری ها استفاده می کنند. اسانس ها رنگی از خود ندارند و به مرور زمان اگر در معرض هوا قرار بگیرند اکسیده می شوند و به همین دلیل باید در جای خنک و خشک نگهداری و درون ظرف های سربسته باید ریخته شوند.

از ویژگی هایی که در مورد این مواد می توان ذکر کرد این است که برخلاف روغن های ثابت، فاسد و ترش نمی شوند و اگر در تماس با هوا قرار بگیرند حالت رزینی به خود می گیرند. محل تشکیل اسانس در گیاهان متفاوت است و از گیاهی به گیاه دیگر فرق می کند، برای مثال در گیاهان تیره نعنائیان معمولا در تارهای ترشح کننده و در تیره چتریان در لوله های روغنی آنها یافت می شود. توجه داشته باشید که اسانس هایی که از بخش های مختلف گیاهان استخراج می شوند از نظر خواص شیمیایی و بو متفاوت خواهند بود.

عصاره چیست؟

عصاره به مواد معطری گفته می شود که با استفاده از روش حلالیت تولید می شود و محلولی است که حاوی تمام مواد معطر گیاه مانند موسیلاژ، تانن، ویتامین ها و املاح فراوان می باشد. عصاره ها امکان دارد حلال های متفاوتی مانند الکل، روغن و آب داخل ترکیباتشان داشته باشند که این عامل تفاوت اصلی عصاره روغنی و روغن گیاهی به شمار می رود. تفاوت عصاره روغنی و روغن گیاهی در این است که از عصاره روغنی به عنوان حلال استفاده می شود و روغن گیاهی از پرس و له کردن مستقیم خود گیاه بدست می آید. عصاره در واقع شیرابه ای است که تمامی ترکیبات گیاه درون آن وجود دارد. در برخی از موارد جهت بدست آوردن عصاره مواد، پروسه ای طولانی سپری می شود تا عصاره ای با کیفیت بالا  تولید گردد.

روش های جداسازی عصاره و اسانس

مکانیزم جداسازی عصاره و اسانس از گیاه کاملا متفاوت است و به دو روش کلی استخراج می شوند که به شرح زیر می باشند:

• روش اول، حلالیت است که در آن محصولات معطر با استفاده از مکانیزم حلالیت استخراج می شوند و ماده حاصله از این روش، عصاره گیاهی است.
• روش دیگر فراریت است که در آن با انجام روش تقطیر بر روی گیاه، اسانس تولید می گردد.

طریقه تولید اسانس گیاهی 

اولین قدم در استخراج اسانس های گیاهی، مطالعه در مورد زمان برداشت درست گیاهی است که قصد اسانس گیری از آن را دارید، زیرا همان گونه که اطلاع دارید رشد اندام های مختلف گیاهان در زمان های خاصی انجام می گیرد و باید سعی کنید با شناخت این موضوع اقدام به برداشت گیاه کنید. روش استخراج اسانس با توجه به گونه و اندام گیاه متفاوت است و معمول ترین روش استفاده از فرآیندتقطیر و دستگاه های تقطیر و اسانس گیری است، البته تقطیر نیز به چند روش متفاوت می تواند انجام گیرد که شامل تقطیر با آب، تقطیر با بخار و استخراج و تقطیر با بخار به طور همزمان با حلال، خراش دادن و فشار مخصوص گیاهان گوشتی، استخراج با حلال، استخراج با استفاده از آنزیم های هیدرولیز کننده و استخراج به روش دی اکسید کربن.

روش تقطیر با آب در استخراج اسانس

این روش از قدیمی ترین روش های استخراج اسانس های گیاهی است که در آن از اندام های متفاوت گیاه اسانس گرفته می شود، البته با توجه به نوع اسانس روش انجام کار فرق می کند. در تولید اسانس نوع اول از خود گیاه استفاده می شود، در این حالت گیاه به همراه مقداری آب درون مخزن دستگاه ریخته و طی حرارتی که به آب و گیاه وارد می شود اسانس و عرق از بافت گیاه خارج و هرکدام جداگانه درون ظرف های در نظر گرفته برای هر یک ریخته می شوند. در استخراج اسانس نوع دوم از عرق گیاهی استفاده و دوباره به همان روش حرارت دادن اسانس موجود در آن جدا می شود. نوع دیگر از اسانس وجود دارد که به آن اسانس تام گفته می شود و از ترکیب اسانس نوع اول و دوم تولید می گردد.

تقطیر با بخار

روش دیگر برای استخراج اسانس گیاهان، استفاده از بخار است که با استفاده از دستگاهی مجزا گیاه در مجاورت بخار قرار می گیرد. برای انجام این عمل در کنار دستگاه اسانس گیر از دیگ بخار استفاده می شود که با تزریق بخار به داخل مخزن باعث جداسازی اسانس از بافت گیاه می گردد.

طریقه تولید عصاره از گیاهان

این عمل با استفاده از دستگاه های عصاره گیری انجام می گیرد و در واقع چنین می توان گفت که عصاره ترکیبی کلی تر از اسانس است که به روشی متفاوت انجام می شود. عصاره گیری نیز به روش های متفاوتی انجام می گیرد که از آنها می توانیم به چند روش زیر اشاره کنیم:

روش خیساندن

در این حالت گیاه را خرد کرده و به داخل یک ظرف بزرگ می ریزند و حلال را به روی آن اضافه می کنند و درب آن را محکم بسته و حدود 2 الی 14 روز در محل مناسبی قرار می دهند، توجه داشته باشید که گاه گاهی نیاز است که محتویات داخل ظرف هم زده شوند. البته چند روش دیگر نیز وجود دارد که می توان برای عصاره گیری استفاده کرد.

عصاره های آبی

عصاره های آبی از تکه های خرد شده گیاه تولید می شوند و خود دارای چندین روش متفاوت است. این روش ها شامل روش دم کرده، انفوز، خیسانده، تنتورها، عصاره های مایع، عصاره های خشک و چندین روش دیگر است.

چه عواملی در کیفیت اسانس های گیاهی موثر است؟

اسانس ها دارای عطر و بوی بسیار قوی و به صورت موادی بی رنگ هستند که در مجاورت هوا تغییر رنگ داده و اکسیده می شوند. برای اینکه این امر اتفاق نیفتد باید درون ظروف تیره و سربسته نگهداری شوند. قرار گرفتن در معرض نور آفتاب نیز باعث ایجاد تغییر در کیفیت اسانس می گردد.

ویژگی های اسانس های گیاهی

• این مواد در تماس با هوا اکسیده و به رنگ تیره در می آیند.
• با استفاده از روش تقطیر می توان انواع اسانس های گیاهی را استخراج کرد.
• اسانس فاسد و ترش نمی شود و تنها به حالت رزینی در می آید.
• این مواد دارای خاصیت ضد میکروبی هستند و از آنها می توان در از بین بردن قارچ ها و ویروس ها استفاده کرد.
• دارای خاصیت ضد التهابی هستند.
• در صنایع غذایی برای ایجاد طعم در مواد مختلف مورد استفاده قرار می گیرند.
• قابل استفاده در صنعت آرایشی

ویژگی های عصاره های گیاهی

• عصاره ها به صورت شفاف و عاری از هر گونه رسوبی هستند.
• بوی عصاره ها مشابه با گیاهی است که از آن استخراج می شوند.
• حاوی مواد آنتی باکتریال هستند.
• عصاره شیرابه گیاه است که تمامی ترکیبات گیاه و اسانس را شامل است.
• عصاره حاوی تمام مواد مفید گیاه مانند موسیلاژ، تانن و ویتامین ها است.