اسانس چیست؟ چگونه تهیه می شود؟ دیدگاه بگذارید

اسانس چیست؟ 

اسانس گیاهی ترکیب هایی روغنی و معطری هستند که از انواع گیاهان و میوه ها استخراج می شوند. جالب است که بدانید سابقه استفاده از اسانس ها به 4500 سال پیش از میلاد مسیح و به مصر باستان باز می گردد، مصری ها اسانس گیاهان مختلف را استخراج کرده و از آن ها در مراسم های مذهبی و مومیایی کردن استفاده می کردند، ناگفته نماند که در آن زمان اسانس های سیر و دارچین محبوبترین اسانس های موجود بودند!

امروزه اسانس ها کاربرد گسترده ای در صنعت داروسازی، تولید مواد غذایی و مواد آرایشی و بهداشتی و… دارند. اسانس در واقع روغن فراری است که طی فرآیند خاصی از گیاهان استخراج می شوند. این روغن ها به حدی فرار هستند که اگر در دمای معمولی در معرض هوا قرار بگیرند، تبخیر می شوند. از جمله ویژگی های ظاهری اسانس ها می توان به بی رنگ و معطر بودن این ترکیبات اشاره کرد، به خصوص اگر اسانس تازه تهیه شده باشد، کاملاً بی رنگ است ولی به مرور زمان و در مجاورت هوا، رزینی و اکسید شده و رنگ آن کدر می شود. برای جلوگیری از بروز این تغییرات اسانس ها را در مکان های خشک و خنک در ظرف های تیره و در دار، کاملاً  بدور از نور نگه می دارند.

اسانس، روغنی متفاوت با سایر روغن ها

درست است که اسانس ها روغنی هستند ولی با انواع روغن های دیگر متفاوتند. از جمله این تفاوت ها می توان گفت اسانس ها بر خلاف روغن های معمولی هرگز فاسد و ترش نمی شوند، بلکه در مجاورت نور و هوا اکسیده و رزینی شکل می شوند. یکی دیگر از تفاوت های اسانس ها با روغن های معمولی ساختار آن ها است. به این ترتیب که اسانس ها بر خلاف سایر روغن ها از استرهای گلیسیرین و اسیدهای چرب تشکیل نشده اند.

در ضمن اسانس ها بر خلاف سایر روغن ها قابل تقطیر هستند. اسانس ها عموماً ترکیب پیچیده ای از انواع ترکیبات شیمیایی هستند و در ساختار آن ها ممکن است انواع هیدروکربن ها، کتون ها، آلدئید ها، الکل ها، استرها ، اترها، اکسیدها و… یافت شوند. بیشتر اسانس ها از و سزکوئی ترپنوئیدها، منوترپن ها و سزکوئی پرپن ها ساخته شده اند. در کل می توان گفت این مشتقات ترپنی از آب سبکتر می باشند و به همین دلیل این ترکیبات بر روی آب شناور شده و نقطه جوش پایینی دارند.

اسانس ها در طبیعت چگونه تولید می شوند؟

اسانس ها توسط بسیاری از تیره های گیاهانِ عالی تولید می شوند. البته در تیره های گیاهان مختلف، اسانس ها در قسمت های متفاوتی تشکیل می شوند، به عنوان مثال در گیاهان تیره نعنائیان اسانس فقط در تارهای کشنده این گیاهان تشکیل می شود. در گیاهان تیره مخروطیان تقریباً در تمام بافت های گیاهی اسانس تولید می شود، در حالی0که فقط گلبرگِ گل سرخ حاوی اسانس است.

جالب است که بدانید اسانس هایی که از قسمت های مختلف یک گیاه استخراج می شوند، نسبت به اسانس سایر قسمت های همان گیاه خواص فیزیکی و شیمیایی متفاوتی دارند. در ضمن گیاهان متعلق به یک گونه گیاهی که در مناطق متفاوت رشد کرده اند، اسانس های با ویژگی های متفاوت تولید می کنند. به عبارت دیگر جغرافیا و شرایطی که گیاه در آن رشد کرده است در کیفیت و خواص اسانس تولیدی نقش مهمی ایفا می کند.

چه عواملی در کیفیت اسانس های گیاهی نقش دارند؟

مواد تشکیل دهنده اسانس ها در شرایط مختلف متفاوت است، به همین دلیل هرگز نمی توان به طور قطع در مورد مواد تشکیل دهنده اسانس ها اظهار نظر کرد؛ چون کیفیت و ساختار اسانس ها ارتباط مستقیمی با متابولیسم و بیوسنتز گیاه دارد و این موارد تابع شرایط اقلیمیِ محیط زیست گیاه هستند. در کل می توان گفت مواردی مانند آب و هوا، میزان و درجه تابش نور، ارتفاع از سطح دریا، زمان جمع آوری اسانس و… در کیفیت اسانس موثر است و هر چقدر شرایط محیطی برای رشد گیاه مناسب تر و مطلوبتر باشد، کیفیت اسانس تولیدی بهتر خواهد بود.

اسانس گیاهان به روش های مختلفی تولید می شوند، که می توان روش های تقطیر، خراش دادن و فشردن گیاهان گوشتی، استخراج توسط حلال، استخراج به روش دی اکسیدکربن و استخراج با استفاده از آنزیم های هیدرولیز کننده نام برد. البته رایج ترین شیوه اسانس گیری استفاده از روش تقطیر است که توسط دستگاه های مخصوصی به نام اسانس گیر صورت می پذیرد.

تولید اسانس مرغوب به روش تقطیر

با توجه به اینکه رایج ترین شیوه تولید انواع اسانس ها، استفاده از روش تقطیر است تصمیم گرفتیم این روش را برای شما توضیح دهیم. جالب است که بدانید ما 3 نوع اسانس متفاوت داریم، اسانس نوع اول عطر و طعم کمی دارد ولی در عوض ماندگاری نسبتاً زیادی دارد. اسانس نوع دوم نسبت به اسانس نوع اول غلیظ تر است و عطر و طعم بهتری دارد ولی متاسفانه ماندگاری این نوع کمتر از اسانس نوع اول است. در نهایت اسانس تام که نسبت به اسانس نوع اول  طعم و عطر بهتری دارد و از اسانس نوع دوم ماندگاری بالاتری دارد. برای تولید دو نوع اسانس نوع اول و دوم از دو دستگاه جداگانه با نام های اسانس گیر نوع اول و دوم استفاده می کنند. از ترکیب اسانس نوع اول و دوم، اسانس تام به دست می آید.

دستگاه های اسانس گیر طراحی خاصی دارند و می توانند اسانس گیاهی را از عرق گیاهان جدا کنند. شیوه کار با دستگاه های اسانس گیر بسیار آسان است، بطوریکه کافیست شما فقط گیاه مورد نظر خود را به همراه کمی آب درون دیگ پخت دستگاه بریزید، درب دستگاه را بگذارید و اجاق زیر دستگاه را روشن کنید تا محتویات درون دیگ به  جوش بیاید. با ورود بخار به برج تقطیر، فرایند اسانس گیری شروع می شود. در برج تقطیر اسانس نوع اول و عرق گیاه مورد نظر تولید می شوند. در مرحله بعد اسانس نوع اول را وارد دستگاه اسانس گیر نوع دوم می کنند، با تکرار فرایند تقطیر اسانس نوع دوم بدست می آید.

برای اینکه اسانس بدست آمده بتواند مدت بیشتری خواص خود را حفظ کند، اسانس نوع دوم را با اسانس نوع اول ترکیب می کنند و به عنوان اسانس تام که با ارزشترین و بهترین نوع اسانس است به بازار عرضه می کنند.

اسانس ها بر سلامتی ما چه تاثیر می گذارند؟

اسانس ها عموما از ترکیبات خوشبو استخراج می شوند و با تحریک سیستم بویایی به طور مستقیم بر روی مرکز کنترل حس لذت، هیجانات، احساسات و حافظه در مغز یعنی سیستم لیمبیک، باعث کنترل ضربان قلب، استرس، تنظیم فشار خون و برقراری تعادل هورمونی در بدن می شود.

از سوی دیگر اسانس ها اثر ضد قارچی و ضد باکتری که دارند غشا سیتوپلاسمی میکروارگانیسم ها را در خود حل کرده و باعث از بین رفتن ان ها می شوند. با وجود اینکه اسانس ها فواید زیادی برای بهبود سلامتی دارند ولی زیاده روی در مصرف آن ها نیز می تواند باعث بروز عوارض نامطلوب در افراد شود، در ادامه به بررسی صدماتی که استفاده بیش از حد اسانس ها به وجود می آورند می پردازیم.

عوارض ناشی از زیاده روی در مصرف اسانس ها

استفاده بیش از حد اسانس ها می تواند باعث تحریک دستگاه گوارش ، استفراغ و اسهال شود. در ضمن زیاده روی در مصرف اسانس ها می تواند باعث سقط جنین شود. استفاده موضعی برخی اسانس ها باعث ایجاد آلرژی می شود. در ضمن برخی از اسانس ها باعث افزایش حساسیت پوست به نور شده و با ایجاد واکنش های  باعث به وجود آمدن التهاب پوستی، تاول و حتی سرطان می شود.

آیا از طریق استخراج اسانس می توان کسب درآمد کرد؟

امروزه استفاده از اسانس ها در صنایع مختلفی رواج پیدا کرده است و از اسانس ها برای تولید انواع فرآورده ها استفاده می شود. طبق تحقیقات اسانس ها خواص درمانی فراوانی دارند و می توان از آن ها برای بهبود افسردگی، درمان مشکلات پوستی و… بهره برد. از سوی دیگر با افزودن مقدار کمی اسانس به خوراکی ها و شیرینی ها می توان باعث خوشبوتر و مطبوع تر شدن آن ها شد. البته استفاده از اسانس ها در صنایع تولید لوازم آرایشی، بهداشتی، عطر سازی و داروسازی هم کاربرد فراوانی دارد، در نتیجه انواع عصاره های گیاهی مشتریان فراوانی دارند ولی به دلیل اینکه صنعت اسانس گیری در ایران تقریباً نوپاست و اسانس گیری به دستگاه های ویژه ای نیاز دارد، تعداد فعالان این عرصه بسیار کم است و تولید کنندگان عصاره ها به نسبت با رقبای کمی مواجهند.

 سخن آخر

امروزه استفاده از انواع اسانس ها رواج یافته است، اسانس ها هدیه طبیعت برای ایجاد حس خوب سر زندگی و لذت در زندگی ماست. شما هم با استفاده از این معجزه طبیعت می توانید سلامتی و لذت را وارد زندگی خود بکنید، به شرط اینکه در مصرف اسانس ها تعادل را رعایت کنید و آگاهانه از آن ها بهره ببرید. در ضمن تولید اسانس می تواند یک منبع در آمد عالی برای شما باشد.

شادی و سلامتی بهره هر روزتان باد.