آموزش اسانس گیری گیاهان دارویی 6

آموزش اسانس گیری گیاهان دارویی

گیاهان دارویی سرشار از مواد مفید و معطر هستند و هنگام استشمام، عطر آنها را می توان حس کرد دلیل آن وجود مقداری اسانس در آنهاست. اسانس موجود در گیاهان فواید زیادی برای بدن دارد و می توان با روش های مختلف آن را از ساقه، برگ، جوانه، دانه، صمغ و حتی ریشه گیاه جدا کرد. در گل ها نیز می توان مقدار زیادی اسانس یافت و آن را استخراج کرد. میزان اسانس تولیدی به وزن گیاه کاربردی و میزان رطوبت موجود در آن بستگی دارد. با توجه به اینکه اسانس و عصاره موجود در گیاهان نقش تاثیرگذاری در درمان بسیاری از بیماری ها دارد و در خوش طعم کردن مواد غذایی و نوشیدنی موثر است، امروزه در صنایع به تولید اسانس گیاهی از جمله اسانس گشنیز می پردازند تا با فروش اسانس درآمد بالایی کسب کنند.

باید بدانیم که اسانس گیری تنها مختص صنایع نیست و امروزه در مغازه ها، کارگاه های کوچک و حتی منازل نیز به تولید اسانس می پردازند. در گذشته اسانس گل ها و گیاهان را با روش تقطیر با آب، تقطیر با بخار آب و یا در حالت ترکیبی (تقطیر با آب و بخار) جدا می کردند، ولی امروزه دستگاه های مختلفی وارد بازار شده اند که کار کاربر را آسان نموده اند. در این مقاله قصد داریم نحوه اسانس گیری گیاهان دارویی را آموزش دهیم تا افرادی که قصد دارند با اسانس گیری گیاهان و گل ها درآمدزایی کنند راحت تر بتوانند کار خود را عملی کنند. همچنین در این مقاله نحوه جداسازی اسانس از عرقیات و گلاب نیز آموزش داده خواهد شد. پس تا پایان مقاله با ما همراه باشید تا با روش های متعدد اسانس گیری و دستگاه های مخصوص این کار آشنا شوید.

تعریف کلی اسانس (اسانس گشنیز)

اسانس ها روغن های فراری هستند که ابتدا کاملاً بی رنگ بوده ولی عوامل بیرونی و قرار گرفتن آنها در معرض آفتاب سبب تغییر رنگشان می شود. البته در صورتی که اسانس بعد از تولید در داخل ظرف تیره و سربسته قرار داده شود در برابر نور خورشید مصون مانده و تغییر رنگ نمی دهد. بوی اسانس تولیدی بستگی به نوع گیاه دارد. در اسانس مقدار زیادی ترکیبات معطر و شیمیایی نهفته است که سبب شده بویی بسیار قوی داشته باشد. اسانس حاوی رایحه معطر گیاه است؛ به همین دلیل به آنها روغن های اساسی نیز گفته می شود. اسانس گشنیز ارزش غذایی بالایی دارد و از آن در طب سنتی نیز استفاده می شود.

انواع اسانس

اسانس ها انواع مختلفی دارند و آنها را می توان برحسب نوع مصرف به سه دسته تقسیم کرد که شامل اسانس نوع اول، اسانس نوع دوم و اسانس تام است. در زیر این سه نوع اسانس مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

اسانس نوع اول

اسانس نوع اول معمولاً از گیاه تازه بدست می آید و جهت تولید آن باید گیاه مورد نظر که می تواند آویشن، نعناع، رزماری، بومادران، گل محمدی، گشنیز و … باشد را با مقداری آب ترکیب کرد تا طی فرآیندی اسانس خالص تولید شود. اسانس نوع یک زمان ماندگاری بالایی داشته ولی طعم و عطر پایینی دارد. اسانس نوع اول در برابر سرما منجمد می شود و حالتی روغنی دارد. با این روش می توان اسانس گشنیز را نیز با سطح ماندگاری بالا تولید کرد.

اسانس نوع دوم

اسانس نوع دوم کاملاً برعکس اسانس نوع اول است، یعنی اسانس دوم ماندگاری پایینی دارد ولی در عوض از لحاظ عطر و طعم در سطح بالایی قرار دارد و می توان از آن بعنوان اسانس بسیار معطر یاد کرد. جهت تولید اسانس نوع دوم مستقیماً از خود گیاه و یا گل استفاده نمی شود، بلکه از عرق گیاهی یا گلاب جهت تهیه اسانس استفاده می شود. اسانس نوع دوم در برابر سرما یخ نمی زند و به راحتی می توان آن را داخل یخچال قرار داد.

اسانس تام (مطلق)

همانطور که در بالا نیز ذکر شد اسانس نوع اول ماندگارتر بوده و اسانس نوع دوم معطرتر است. گاهی نیاز است یک اسانس کامل تر تولید شود که هم ماندگاری بالایی داشته و هم معطر و خوش طعم باشد. بدین وسیله در صنایع، اسانس نوع یک و اسانس نوع دو را با هم ترکیب می کنند و مجدداً عملیات تقطیر و جداسازی را روی آنها اجرا می کنند و اسانسی که استخراج می گردد اسانس تام مطلق است که علاوه بر ماندگاری بالا بسیار معطر نیز می باشد. در نتیجه این اسانس بسیار ارزشمند بوده و می توان آن را با قیمت بسیار بالا به بازار عرضه کرد. این دستگاه بهترین وسیله جهت تولید اسانس گشنیز با عطر و طعم بالا است.

آموزش اسانس گیری با روش های مختلف

• اسانس گیری بصورت تقطیر با آب
• اسانس گیری بصورت تقطیر با بخار آب
• اسانس گیری بصورت تقطیر با آب و بخار آب
• اسانس گیری با دستگاه های اسانس گیر (تولید اسانس گشنیز و سایر اسانس ها)

اسانس گیری بصورت تقطیر با آب

تقطیر با آب قدیمی ترین روشی است که جهت جداسازی اسانس از گیاه استفاده می شود، بگونه ای که گیاه را با مقداری آب مخلوط و داخل دیگ می ریزند و سپس آن را روی حرارت قرار می دهند. بدین ترتیب مواد داخلی بخار شده و به سمت بخش سرد کننده هدایت و به مایع تبدیل می شود. در نهایت اسانس بصورت قطرات آب از خروجی قابل استحصال است. توجه کنید که در این روش باید تمامی بخش گیاه با آب پوشش داده شود تا حرارت سبب سوختن آن نشده و بوی نامطلوب ایجاد نگردد. با این روش می توان از گیاه خشک نیز اسانس گیری کرد.

تقطیر با بخار آب

در این روش گیاه مورد نظر را داخل دیگ پخت قرار می دهند و گیاه مستقیماً با آب در تماس نخواهد بود، بلکه باید آن را در مجاورت بخار داغ قرار داد. جهت این کار آب را داخل مخزنی مجزا می ریزید تا توسط سیستم حرارتی جوشیده شود و بخار حاصل از آب از طریق اتصالات به داخل دیگی که گیاه در آن قرار دارد منتقل می گردد. سپس بخار مستقیماً با گیاه در تماس قرار می گیرد و اسانس آن خارج شده و از طریق اتصالات به بخش سرد کننده منتقل می گردد تا خنک شده و به مایع تبدیل شود و در نهایت اسانس خالص تولید می شود. روش تقطیر با بخار بهترین روش جهت اسانس گیری از گیاهانی است که بافت حساسی دارند و اگر داخل آب به جوش بیایند فاسد می شوند.

اسانس گیری با روش تقطیر با آب و بخار

در این روش گیاه را با اندکی آب ترکیب نموده و داخل مخزن پخت می ریزند. بدین ترتیب بخار داغ از بخش داخلی گیاه که با آب خیس شده عبور می کند و اسانس از گیاه جدا می گردد. بخار حاوی اسانس از طریق اتصالات از مخزن پخت خارج شده و به سمت واحد سرد کننده هدایت می گردد تا دمای آن کاهش یافته و به اسانس تبدیل شود. با این روش نیز می توان اسانس گشنیز تولید کرد.

تولید اسانس گشنیز با دستگاه های اسانس گیری

شرکت هیمورا طراح و تولید کننده انواع دستگاه های اسانس گیر در کشور است که رایج ترین آنها شامل اسانس گیر نوع اول و اسانس گیر نوع دوم می باشد. هر یک از این اسانس گیرها در ظرفیت های متعدد قابل ساخت هستند و توسط آنها می توان از انواع گیاهان اسانس گیری کرد که اسانس گشنیز نیز از این دسته می باشد.

نحوه تهیه اسانس با اسانس گیر نوع اول

اسانس گیر نوع اول دارای سه بخش اصلی است که شامل دیگ بخار، دیگ پخت و کولینگ تاور می باشد. این دستگاه ها دارای ورودی و خروجی مجزا هستند که با استفاده از اتصالات می توان دستگاه ها را به دستگاه دیگر متصل کرد تا با هم در ارتباط باشند بگونه ای که خروجی دیگ بخار باید به ورودی بخار دیگ پخت متصل گردد.

ابتدا مخزن دیگ بخار را پر از آب نموده و مشعل آن را روشن کنید تا لوله های آتشخوار که در بخش میانی دیگ قرار دارند گرم شده و گرمای آنها آب داخلی دیگ را گرم کند. سپس گیاه مورد نظر را همراه با مقداری آب داخل دیگ پخت بریزید. زمانی که در دیگ بخار عملیات تبخیر صورت گرفت بخار از بخش خروجی آن به داخل دیگ پخت منتقل شده و از لابلای گل ها یا گیاهان عبور می کند تا اسانس آنها خارج شود. در این مرحله اسانس آغشته به بخار از طریق اتصالات از مخزن پخت خارج و به داخل کندانسور هدایت می گردد و آب گرم کندانسور از طریق اتصالات به داخل کولینگ تاور وارد می شود تا تغییر دما داده و سرد شود و مجدداً به داخل کندانسور باز می گردد تا بخار داغ حاوی اسانس را سرد کند.

در نهایت بخار به مایع تبدیل شده و به بخش اسانس گیر منتقل می شود. اسانس خالص با سطح ماندگاری بالا در بخش بالای مخزن نگهدارنده اسانس جمع می شود و باقیمانده مایع که همان عرق است در بخش پایین اسانس قرار می گیرد. عرق و اسانس را می توان از طریق دو خروجی به صورت مجزا استخراج کرد. تولید اسانس گشنیز با این دستگاه بسیار رایج است.

نحوه تولید اسانس با اسانس گیر نوع دوم (اسانس گشنیز)

اسانس گیر نوع دوم دارای یک دیگ پخت است که باید عرق یا گلاب را جهت تهیه اسانس داخل آن ریخت و سپس دیگ را بصورت درب بسته روی اجاق گاز قرار داد تا محتوایات داخلی آن به جوش آمده و تبخیر صورت گیرد. بخار سرشار از اسانس از طریق لوله متصل شده به درب مخزن به بخش کندانسور وارد می شود تا در آنجا سرد شود (آب کندانسور را می توان توسط کولینگ تاور سرد کرد).

بعد از اینکه بخار سرد شد بصورت قطره در آمده و سپس به بخش اسانس گیر وارد می شود و بخشی از اسانس از آن جدا و به داخل مخزن نگهدارنده اسانس منتقل می گردد. باقیمانده مایع مجدداً وارد مخزن شده و دوباره عملیات حرارت دهی، تبخیر، خنک سازی و … روی آن اجرا می گردد و این پروسه تا زمانی ادامه می یابد که تمامی اسانس موجود در عرق یا گلاب خارج و تنها آب بی طعم باقی بماند. در نهایت اسانس و آب مقطر از طریق شیرهای تخلیه مجزا قابل استحصال هستند. اگر از این دستگاه جهت تولید اسانس گشنیز استفاده نمایید اسانسی معطر با سطح ویسکوزیته آبدار تولید خواهد شد.

نکات قابل توجه در مورد دستگاه های تولید اسانس نوع دوم و اول

• ترکیب اسانس نوع یک و دو تشکیل اسانس تام را می دهد.
• اسانس گیری با دستگاه های اسانس گیر هیمورا بهترین روش جهت تولید اسانس خالص است.
• اسانس گشنیر را می توان توسط دستگاه های اسانس گیر تولید و با قیمتی بالا به بازار عرضه کرد.
• تولید اسانس با روش های قدیمی علاوه بر سخت بودن کیفیت لازم را نیز ندارد.
• دستگاه های اسانس گیر در ظرفیت ها و مدل های متنوع قابل ساخت هستند.

برای مشاهده دستگاه های مختلف عرق گیری و اسانس گیری اینجا را کلیک کنید.